Πρωτοπρεσβύτερος Θεόδωρος Ζήσης: Ποιους και πώς ωφελούν τα μνημόσυνα;

ΠΟΙΟΥΣ  ΚΑΙ  ΠΩΣ  

ΩΦΕΛΟΥΝ ΤΑ ΜΝΗΜΟΣΥΝΑ;

Πρωτοπρεσβύτερος Θεόδωρος Ζήσης

Απόσπασμα από το βιβλίο:

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ  και τα μετά θάνατον

Τώρα να επανέλθουμε στο θέμα ποιους ωφελούν και πώς ωφελούν τα μνημόσυνα. Υπάρχει η εξής δυ­σκολία σχετικά με το θέμα των μνημοσύνων. Είπαμε και σε προηγούμενες ενότητες ότι οι ψυχές των κεκοιμημένων μετά τον χωρισμό τους από το σώμα διακρίνονται βασικώς σε δύο κατηγορίες.

Πρώτον, στις ψυχές εκείνων που αμάρτησαν θανάσιμα και έφυγαν αμετανόητοι από αυτήν την ζωή, με απιστία, με ασέβεια και με θανά­σιμα αμαρτήματα, οι οποίες ψυχές παραλαμβάνονται από τους δαίμονες και οδηγούνται στην κόλαση.

Και δεύτερον, στις ψυχές των αγίων και των δικαίων, αυτοί οι οποίοι πέρασαν όλη τους την ζωή εν μετανοία, εν φι­λανθρωπία και εν αγάπη, όλη τους η ζωή ήταν μία αφιέ­ρωση στον Θεό και στους συνανθρώπους, και οι οποίες παραλαμβάνονται από τους αγγέλους και οδηγούνται στον παράδεισο.

Υπάρχει όμως και μία άλλη, μέση τάξη ψυχών.

Με την μέση τάξη των ψυχών σχετίζεται ένας διάλογος που έγινε ανάμεσα στην Ορθόδοξη Ανατολική και στην Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, και με την μέση αυτή τάξη των ψυχών συνδέεται η διδασκαλία της Ρω­μαιοκαθολικής Εκκλησίας για το καθαρτήριο πυρ.

Ποια είναι αυτή η μέση τάξη; Είναι οι ψυχές εκείνων των ανθρώπων που δεν ήσαν μεγάλοι αμαρτωλοί, αμετανόητοι, ασεβείς και άπιστοι, ζούσαν μέσα στην Εκκλησία, έφυ­γαν μετανοημένοι από αυτόν τον κόσμο, αλλά δεν πρό­λαβαν να κάνουν έργα μετανοίας. Αυτή λοιπόν η μέση τάξη που δεν πηγαίνει ούτε απευθείας στην κόλαση ούτε απευθείας στον παράδεισο, περνάει ένα διάστημα μετά από τον χωρισμό της ψυχής από το σώμα, μία προσωρινή δοκιμασία, μία προσωρινή ταλαιπωρία, με τελική κατάληξη βέβαια και αυτή τον παράδεισο. Αφού δεν είναι αμετανόητοι αμαρτωλοί και ασεβείς, τελικώς και αυτοί σώζονται. Αυτή λοιπόν η τάξη, στην οποία ίσως υπαγόμαστε όλοι όσοι ζούμε μέσα στην Εκκλησία, η μέση τάξη των ψυχών, που έχει συγγνωστά αμαρτήμα­τα, περνά από τα τελώνια, αλλά γλιτώνει τελικώς από τον έλεγχο και την κρίση των δαιμόνων. Γι’ αυτήν την τάξη υπάρχει μία διαφορά ανάμεσα στην Ορθόδοξη και στην Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία.

Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία διδάσκει ότι αυτές οι ψυχές παγαίνουν στη καθαρτήριο πυρ, όπου αφού καθαρισθούν, μεταβαίνουν τελικώς στον παράδεισο. Η ορθόδοξη όμως θέση είναι ότι οι ψυχές αυτές των μετανοημένων αμαρτωλών δεν καθαρίζονται και δεν απαλλάσσονται από τα αμαρτήματά τους με την φωτιά. Απαλλάσσονται, όταν περνούν από τα τελώνια, και, ελεγχόμενες για τις αμαρτίες τους, έρχονται σε συναίσθηση του τι έκαναν σ’ αυτήν την ζωή. Στην φάση δε αυτή της συναισθήσεως και του τελω­νισμού που υφίστανται αυτές οι ψυχές βοηθούν πολύ τα μνημόσυνα. Όταν στην φάση αυτή εμείς κάνοντας μνημόσυνα και Λειτουργίες παρακαλούμε γι’ αυτές τις ψυχές, τις προσφέρουμε αρωγή στην προσπάθεια που κάνουν οι ίδιες να απαλλαγούν από την ταλαιπωρία των δαιμόνιων και να πάνε κοντά στον Θεό, στους κόλπους του Αβραάμ.

Μόνον όμως αυτές τις ψυχές βοηθούν τα μνημό­συνα; Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία μας κατηγόρησε στην σύνοδο Φερράρας - Φλωρεντίας ότι δεν πρέπει να τελούμε μνημόσυνα, εφόσον δεν δεχόμαστε το καθαρ­τήριο πυρ. Γι’ αυτούς τα μνημόσυνα είναι απλώς ένα μέσο που βοηθά να βγουν οι ψυχές από το καθαρτήριο πυρ. Ο Άγιος Μάρκος Εφέσου ο Ευγενικός και πολλοί άλλοι μεγάλοι θεολόγοι που πήραν μέρος σ’ αυτήν την συζήτηση απάντησαν ότι εμείς οι Ορθόδοξοι τελούμε μνημόσυνα όχι μόνο γι’ αυτούς που βρίσκονται στην μέση τάξη ψυχών, αλλά και για τους δικαίους και για τους αδίκους. Αν κάποιος είναι άγιος, δεν σημαίνει πως δεν έχει ανάγκη των μνημοσύνου. Όταν ευχόμαστε και κάνουμε μνημόσυνο για κάποιον δίκαιο, γίνεται σ’ αυτόν προσθήκη δόξης. Γι’ αυτό άλλωστε και η Εκκλησία εύ­χεται και υπέρ των δικαίων και των προπατόρων και προσφέρει την Θεία Ευχαριστία υπέρ όλων, πατριαρχών, προφητών, ομολογητών, κηρύκων, ευαγγελιστών.

Προσφέρουμε την Θεία Ευχαριστία ακόμα και για τους δικαίους, γιατί γι’ αυτούς υπάρχει προσθήκη δόξης. Για την μέση τάξη των ψυχών, επαναλαμβάνω, βοηθάει να απαλλαγούν από αυτήν την ταλαιπωρία που υφίστανται από τα τελώνια. Για τους αδίκους όμως που είναι καταδικασμένοι, γιατί τους κάνουμε μνημόσυνο, σε τι τους ωφελεί;

Αυτό είναι όντως ένα μεγάλο θεολογικό πρόβλημα και στα δογματικά μας εγχειρίδια υπάρχει κάποια ασά­φεια στο θέμα αυτό. Η αλήθεια είναι πως δεν έχει γρα­φτεί μέχρι τώρα ένα ειδικό έργο που να ξεκαθαρίζει τα θέματα αυτά και δικαιολογημένα υπάρχει μία σύγχυση. Τι γίνεται με τους αμαρτωλούς; Τους βοηθούν τα μνημόσυνα να φύγουν από την κόλαση και να πάνε στον παράδεισο; Διότι λένε, και δικαιολογημένα, μεγάλοι θε­ολόγοι των καιρών μας, ο Τρεμπέλας, ο Ανδρούτσος και άλλοι, πως αν γινόταν αυτό, τότε θα είχαμε προσ­βολή του δόγματος της μερικής κρίσεως, σύμφωνα με το οποίο δεν υπάρχει μεταβολή της καταστάσεως στην άλλη ζωή, «εν τω άδη ουκ έστι μετάνοια», και όπου βρεθεί κανένας την ώρα του θανάτου εκεί παραμένει στην αιωνιότητα. Όσο και να προσεύχονται οι άνθρω­ποι στη γη, δεν πρόκειται ν’ αλλάξει αυτή η κατάσταση. Αφού λοιπόν δεν αλλάξει αυτή η κατάσταση και, όπως λέγεται στην παραβολή του πλουσίου και του Λαζάρου, «χάσμα μέγα εστήρικται», ποια λοιπόν είναι η προσ­φορά των μνημοσύνων, αφού ο καθένας μένει στην κα­τάσταση όπου βρέθηκε εξ αρχής;

Διδάσκουν λοιπόν οι άγιοι Πατέρες της Εκκλησίας μας ότι την ώρα που εμείς τελούμε μνημόσυνα οι ψυχές των καταδικασμένων στον τόπο της βασάνου νιώθουν κάποια ανακούφιση, κάποια άνεση, κάποιον δροσισμό. Την ώρα εκείνη, θα λέγαμε, χαλαρώνει η ένταση της κολάσεως και της τιμωρίας και νιώθουν μία ανάπαυση. Αυτό το διδάσκουν πολλοί Πατέρες της Εκκλησίας και έχει περάσει και μέσα στις ευχές της Αγίας Πεντηκοστής στην γονυκλισία. Όταν διαβάζουμε τις ευχές της γονυκλισίας την Πεντηκοστή, μνημονεύουμε και πάλι τους νεκρούς, διότι και την παραμονή της Πεντηκοστής έχουμε Ψυχοσάββα­το. Σε μία θαυμάσια ευχή ο ιερέας λέγει ότι πιστεύουμε πως με τις ευχές μας αυτές ο Θεός θα δώσει «άνεσιν τοις κατοιχομένοις των κατεχόντων αυτοίς δεινών», θα τους δώσει κάποια ανάπαυση από τα δεινά τα οποία τους κατέχουν.

Επομένως σε κάθε περίπτωση ωφελούν τα μνημό­συνα. Αν μεν είναι άγιος ο κεκοιμημένος, τότε υπάρχει προσθήκη δόξης και αμοιβής. Αν βρίσκεται στην μέση τάξη ψυχών, βοηθούν τα μνημόσυνα, ιδίως τις πρώτες ημέρες μετά από τον θάνατο, να απαλλαγεί ο άνθρωπος από τα τελώνια που τον ταλαιπωρούν και να φθάσει γρηγορότερα κοντά στο Θεό και κοντά στους αγίους. Αν δε είναι αμαρτωλός, τότε βοηθούν τα μνημόσυνα ώστε να δοθεί στην ψυχή κατά την ώρα εκείνη κάποια άνεση και κάποιος δροσισμός.

Είναι βέβαια γνωστό ότι υπάρχουν περιπτώσεις κατά τις οποίες συνέβη μεταβολή της καταστάσεως στην άλλη ζωή. Έχουμε στην Παράδοσή μας περιπτώ­σεις που μεγάλοι άγιοι προσευχήθηκαν για μεγάλους αμαρτωλούς, ακόμη και για μη χριστιανούς, και άλλαξε η κατάστασή τους, σώθηκαν, και από την κόλαση πή­γαν στον παράδεισο. Και μνημονεύει η εκκλησιαστική μας ιστορία μερικά παραδείγματα. Όπως την περίπτω­ση του βασιλέως Τραϊανού, του ρωμαίου ειδωλολάτρου αυτοκράτορα και διώκτη των χριστιανών, για τον οποίο προσευχήθηκε ο Άγιος Γρηγόριος ο Διάλογος. Και ο Θεός βέβαια εισήκουσε την προσευχή του, γιατί πάντα ακούει τις προσευχές των αγίων, όταν κάνουν κάποιο επίμονο αίτημα, αλλά αφού όντως γλίτωσε τον Τραϊανό από την κόλαση και τον έφερε στον παράδεισο, έκανε παρατή­ρηση ο Θεός στον Άγιο Γρηγόριο άλλη φορά να μην ευχηθεί υπέρ άσεβών. Υπάρχει επίσης το παράδειγμα με την Αγία Θέκλα. Η Αγία Θέκλα, μια μεγάλη γυναικεία μορφή μάρτυρος των αποστολικών ακόμη χρόνων, όταν εδιώκετο, την φρόντισε μία ειδωλολάτρισσα χήρα γυναί­κα. Αυτή δε η χήρα είχε μία κόρη, η οποία παρασύρθη­κε σε πορνείες, μοιχείες και άσωτο βίο. Κάποια στιγμή όμως πέθανε αυτή η κόρη και πήγε ασφαλώς στην κό­λαση. Εμφανίστηκε λοιπόν η κόρη στην μητέρα της και είπε· μητέρα, να παρακαλέσεις την Θέκλα, την οποίαν, όταν ζούσε εκεί, την είχες φροντίσει, να ζητήσει από τον Θεό να με γλιτώσει, γιατί αυτή έχει παρρησία στον Θεό. Έτσι και έγινε. Είναι η περίπτωση της Φαλκονίλας. Και υπάρχει επίσης το γνωστό παράδειγμα του εικονομάχου αυτοκράτορα Θεοφίλου, για την ψυχή του οποίου φρόντισε η αυτοκράτειρα Αγία Θεοδώρα. Υποσχέθηκε η Αγία Θεοδώρα στους πατριάρχες και τους κληρικούς να αναστηλώσει τις εικόνες, αλλά τους ζήτησε μία χάρη· να προσευχηθούν όλοι, αρχιερείς, ιερείς, μοναχοί, για να σωθεί η ψυχή του εικονομάχου Θεοφίλου. Και προσευχήθηκε όντως όλος ο κλήρος και όλος ο λαός υπέρ της ψυχής του Θεοφίλου, και κατά την παράδοση σώθηκε η ψυχή του αυτοκράτορα.

Ο Θάνατος
και τα μετά θάνατον

Πρωτοπρεσβύτερος
Θεόδωρος Ζήσης